Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Kaynak Belgelerinin Durumu

Günümüzde yaşanan enerji dönüşümü, büyük enerji tüketicilerinin enerji dönüşümünde yer almak için yeni iş modellerini araştırmasına ve bunları kendi ihtiyaçları için kullanmalarına yol açmıştır.  Enerji dönüşümünün hızlandırılmasında önemli yerleri olan kurumsal tüketiciler, kendilerinden beklenen karbon salımının azaltılması hedeflerini gerçekleştirmek için gönüllü olarak yenilenebilir enerji tedarikine yönelmişlerdir^[1].  Enerji sektör oyuncuları bu ihtiyaçlara karşılık dünyada birçok ülkede kabul gören iş modelleri geliştirerek yenilenebilir enerji projelerini farklı yöntemlerle teşvik etmişlerdir.

Uluslararası enerji piyasalarında kurumsal tüketicilerin yenilenebilir enerji tedarik etmek için tercih ettikleri temel iş modelleri olarak (i) yerinde üretim veya öz tüketim (self generation or self consumption), (ii) ayrıştırılmış (çıplak) kaynak belgesi (unbundled energy attrribute certificate)^[2]) devri, (iii) yeşil enerji tedariki/teklifleri (green energy offers^[3]), ve (iv) yenilenebilir enerji tedarik anlaşmaları (renewable power purchase agreements (PPA)) yapıları karşımıza çıkmaktadır^[4].

Bu tedarik yöntemlerinin tümünün henüz gelişmediği elektrik piyasalarında kurumsal tüketicilerin yenilenebilir enerji tedariki için en çok tercih ettikleri yöntemlerden biri kaynak belgesi tedariki olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu yazımızda yenilenebilir enerji kaynak belgelerini Türk enerji piyasası bağlamında değerlendireceğiz.

Türk Hukuku Bağlamında Enerji Kaynağının Belgelendirilmesi ve Takibi:

Kurumların enerji dönüşümünü gerçekleştirirken kullandıkları yöntemlerden biri yenilenebilir enerji kaynak belgelerinin elektrik ile veya elektrikten ayrıştırılmış şekilde – elektrik satın almadan- bir yenilenebilir enerji üreticisinden veya bu kaynak belgelerinin ticaretini yapan aracı şirketlerden satın alınmasıdır.

Şirketler bu ürünleri elektrik tüketimlerine denk gelecek şekilde satın alarak yenilenebilir enerji tüketim hedeflerini yerine getirmektedirler.

Üretilen enerjinin kaynağının takibi için kullanılan bu belgeler elektriğin üretildiği spesifik
santral ile ilgili santralin bulunduğu yer, elektriğin hangi kaynaktan üretildiği (teknoloji) ve santralin yaşı veya teşvik alıp almadığı gibi santral özellikleri ile ilgili bilgiler içerir.

Türk elektrik mevzuatında, Elektrik Piyasasında Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Belgesi Yönetmeliği yürürlüğe girene kadar yenilenebilir enerji kaynak belgeleri ile ilgili düzenlemeleri anlamak için Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik incelenmelidir. İlgili Yönetmeliğin 24 Maddesi Yenilenebilir Enerji Kaynak (YEK) belgesinin yenilenebilir enerji kaynağından lisansı kapsamında[5] elektrik üreten üreticilerin (i) santralden üretilen elektriğin kaynak türünün belirlenmesi ve takibi için ve (ii) YEKDEM kapsamındaki uygulamalardan yararlanılması için düzenleneceği belirtilmiştir.  YEK belgelerinin çıplak (elektrik alımı olmadan) devri ile ilgili elektrik mevzuatında herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.  Ancak YEKDEM uygulamalarından yararlanmak için YEK belgesinin düzenleneceğinin belirtilmiş olmasının YEKDEM’den yararlanan bir santralin çıplak YEK belgesini devredemeyeceği şeklinde yorumlanabilir.  Kaldı ki uluslararası piyasalarda kabul gören sertifikaların varlığı YEK belgelerinin devrinin uygulamada yabancı veya yabancı ortaklı kurumlar tarafından tercih edilmemesine neden olacaktır.  Ayrıca mevzuatta yer alan bu düzenlemelere rağmen YEK Belgesi uygulamada düzenlenmemektedir.  Dolayısıyla YEK Belgesinin dolaşımı uygulamada da yer bulmamaktadır.

2016 yılından beri Türk yenilenebilir enerji santrallerinin I-REC sistemi üzerinden sertifikalandırılması ve bu sertifikaların çıplak devri mümkündü.

YEK G Yönetmeliği

Uluslararası piyasalardaki gelişmelere paralel olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (“EPDK”) tarafından konu ile ilgili düzenlenen Elektrik Piyasasında Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Belgesi Yönetmeliği (“Yönetmelik” veya “YEK – G Yönetmeliği”) 14 Kasım 2020 tarihli ve 31304 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.  İlgili Yönetmelik 1 Haziran 2021 tarihinde yürürlüğe girecektir.

EPDK tarafından yapılan açıklamaya göre Yönetmelik ile getirilen YEK – G sistemi Avrupa Birliği’nde kullanılan sisteme uyumun kolaylaştırılması amacıyla guarantee of origin (“GO”) yapısı göz önüne alınarak oluşturulmuştur[6].

Yönetmelik ile getirilen YEK G sistemi şu şekilde özetlenebilir:

• Her 1 MWh belgelendirilebilir üretim miktarı için 1 (bir) adet yenilenebilir enerji kaynak garanti belgesi (“YEK – G belgesi”) ihraç edilebilecektir.
• Mevcut durumda sadece lisanslı üretim tesisleri için YEK – G belgelendirmesi öngörülmüş olsa da EPDK lisanssız üretim tesislerinin de bu sisteme girebilmelerini sağlayacak yapı üzerinde çalıştığını bildirmiştir[7].
• Sistem gönüllü bir piyasa olarak kurgulanmış olup sadece görevli tedarik şirketlerinin yeşil tarife üzerinden elektrik tedarik eden tüketiciler için tüketilen elektriğin kaynağının ancak YEK – G piyasasından temin edilen YEK – G belgesi itfası ile yapılabileceğini açıkça belirtmiştir.
• İlgili yenilenebilir enerji üretim tesisi her bir takvim yılı için YEK – G sistemine kullanıcı olarak kaydedilebilecektir.
• EPDK mükerrer sayımı engellemek için bir takvim yılında YEK – G Sistemi dışında enerjinin niteliğine dair bilgi vermeyi amaçlayan bir sertifika piyasasına kayıt yaptıran üretim tesisinin YEK – G sistemine kaydının yapılmayacağını düzenlemektedir. Her ne kadar sistemin ayrıntılarını düzenleyen Usul ve Esaslar henüz yayınlanmamış olsa da mükerrer sayım takibinin beyana esas yapılacağı ve ihlali halinde mevzuatta öngörülen cezaların uygulanacağı kanısındayız.
• Birden çok kaynaklı elektrik üretim lisansı sahipleri, tesiste kullanılan enerji kaynaklarının ancak tamamının yenilenebilir olması halinde, YEK-G sistemine ve organize YEK-G piyasasına katılabileceklerdir.
• Yönetmelik uyarınca EPDK düzenleyici ve denetleyici kuruluş olarak görev alacak, Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (“EPİAŞ”) ise Yönetmelikte yer alan temel piyasa

  fonksiyonlarını yerine getirecek ve YEK – G sistemini oluşturarak organize YEK – G piyasasının işletimini üstlenecektir.

• Yönetmelikte ihraç, transfer, itfa, ilga, ifşa ve iptal terimlerine verilen anlamlar sistemin nasıl işleyeceği konusunda bilgi sağlamaktadır. Buna göre lisanslı üretim tesisi sahibi olan ve veri tabanında yer alan tüzel kişilik talebi ile EPİAŞ tarafından elektronik olarak YEK – G belgesinin ihracı sağlanacaktır.  Tedarikçiler tarafından, tüketicilere tedarik edilen elektrik enerjisinin belirli bir miktar veya oranının, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretildiği ve YEK-G belgesi vasıtasıyla belgelendirildiği, fatura ve/veya beraberinde başka bir bildirim aracı ile tüketicilere ifşa  Belgelerin ticarete konu edilmesiyle sistem kullanıcıları arasında YEK – G belgelerinin transferi gerçekleşecektir.  Bir YEK – G belgesi, tedarikçi tarafından belirli bir yenilenebilir enerji tüketimi ile ilişkilendirilerek itfa edilir.  İhraç edilen belgelerin ömrü on iki aydır.  Bu on iki ay sonunda ilgili belgeler iptal edilir.
• Sertifikalar enerjiyle birlikte veya bağımsız olarak ikili anlaşmayla sektör oyuncuları arasında alınıp satılabilecek.

[1] Örneğin RE100 veya Renewable Energy Demand Enhancement (REDE)

[2] Avrupa’da GO olarak kabul gören terim için Amerika’da “unbundled energy attribute certificates” (EACs) terimi kullanılmaktadır.

[3] Bazı ülkelerde utility green procurement olarak kullanılmaktadır.

[4] Corporate Sourcing Of Renewables: Markets And Industry Trends, IRENA 2018 ve EU WWF Report Global Corporate Renewable Power Procurement Models Lesson From İndia

[5] Lisans vurgusunun burada özellikle belirtilmesinin nedeni YEK belgesinin üretici lisansı sahiplerine ve ancak kaynak türünün kanıtı belirlenmesi ve takibi için kullanılacağının belirtmektedir.

[6] https://www.shura.org.tr/wp-content/uploads/2020/08/Sunum-Dr-Hakki-Ozata.pdf

[7] https://www.bilkenteprc.com/post/renewable-energy-certificates-in-a-nutshell-turkish-certificate-scheme-part-2-onur-uyanusta