ANONİM ŞİRKET BÖLÜNMESİ

Bölünme, genel kullanımı ile bir bütünün en az iki parça olacak şekilde parçalara ayrılması olarak ifade
edilir. Hukuk literatüründe bölünmenin çok farklı tanımları bulunmakla birlikte genel olarak bölünme,
bir şirketin bilançosunda yer alan varlık ve borçların kısmen veya tamamen mevcut ya da yeni kurulacak
şirket veya şirketlere devredilmesi olarak tanımlanabilir. Ticaret hukuku açısından bölünme, bir şirketin
malvarlığının tamamını veya bir kısmını bir bütün halinde yani aktif ve pasifiyle mevcut veya yeni
kurulacak şirketlere devredip, karşılığında devralan şirketleri ya kendisinin ya da ortaklarının iktisap
etmesini ifade eder.

Bölünme Türleri

Anonim şirketlerin bölünmesi bakımından farklı tür bölünmeler öngörülmüştür. Buna göre, farklı
ayrımlar bulunsa da ana hatlarıyla bölünmeler şu şekildedir:

Tam Bölünme: Bölünen şirketin tüm malvarlığı devralacak şirketlere geçer, devrolunan
(bölünen) şirket tamamen sona erer ve ticaret unvanı ticaret sicilinden silinir (TTK m.159/1-a).
Sona eren şirketin paylarının yerini devralan ortaklıkların payları alır. Tam bölünme için
ortaklığın tüm malvarlığının aktif ve pasifiyle en az iki parçaya bölünmesi gerekir. Her ne kadar
bölünen parçaların eşit olması gerekmese de her bölünen parçada hem aktif hem pasif olmak
zorundadır.

Kısmi Bölünme: Kısmı bölünmede şirketin malvarlığının bir bölümü başka şirketlere
devrolunur. Kısmi bölünmede şirket ortakları devralan şirketin pay ve haklarını iktisap
edebileceği gibi bölünen şirketin devredilen malvarlığı bölümlerinin karşılığında yavru şirket
oluşturması da mümkündür. Kısmi bölünmede parçalanan ortaklık açısından bölünme söz
konusu olurken devralan ortaklık bakımından birleşme söz konusudur. Kısmi bölünmede
bölünen ortaklık ortadan kalkmaz, malvarlığının bölünmemiş kısımları ile faaliyetine devam
eder.

Devralma Yoluyla Bölünme: Tam veya kısmi bölünme devralma yoluyla bölünme şeklinde
gerçekleşebilir. Öyle ki bölünen bir ortaklığın bir parçası mevcut bulunan bir ortaklığa katılır.
Devralma yoluyla bölünmede hem bölünecek hem de devralacak taraflar mevcut olduğundan
bir bölünme sözleşmesinin hazırlanması gerekir. Devralma yoluyla bölünmede devralan
ortaklığın sermayesinin artırılması gerekir.,

Yeni Kuruluş Şeklinde Bölünme: Bölünen ortaklığın bölünmeye tahsis edilmiş parçasının
bölünme için kurulmuş bulunan ortaklık tarafından devralınması halinde yeni kuruluş şeklinde
bölünmeden bahsedilir. Geçerli bir bölünme için yeni kurulacak ortaklığın ya sermaye ortaklığı
ya da kooperatif olması şarttır.

Bölünme Süreci ve İşlemleri

TTK uyarınca bölünme sırasında takip edilmesi gereken aşamaları şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Bölünme Planı Yahut Sözleşmesi Öncesi Müzakereler: Bölünmeye katılacak ortaklıklar
   arasında görüşmeler ve bu görüşmeler bağlamında yapılacak hazırlıkların tamamlanması
   gerekir. Akabinde yapılacak bölünmenin şekli ve türünün seçimi ve Due diligence (Bölünecek
   ortaklık ile devralacak mevcut ortaklıkların, finansal ve hukuki durumları ile bağlı oldukları
   sözleşmeler, iş ilişkileri, çevre ve imar hukuku bakımından incelenmeleri) tamamlanması
   gerekir. Sonrasında ise ara bilanço söz konusu olabilmektedir. Şöyle ki bilanço günüyle,
   bölünme sözleşmesinin imzalanması veya bölünme planının düzenlenmesi tarihi arasında, altı
   aydan fazla bir zaman bulunduğu veya son bilançonun çıkarılmasından itibaren, bölünmeye
   katılan şirketlerin malvarlıklarında önemli değişiklikler meydana gelmiş olduğu takdirde, bir ara
   bilanço çıkarılması gerekir.
2. Bölünen Veya Bölünmeye Katılan Şirketlerin Yönetim Organlarınca Bölünme Sözleşmesinin
   Veya Bölünme Planının Düzenlenmesi; Bölünme sözleşmesi ya da planı, ayrıca genel kurul
   tarafından onaylanması gerekir. Hükümlerini doğurması, genel kurul onayı şartına bağlı
   olduğundan onay aşamasına kadar sözleşmenin veya planın geçerliğinin askıda olduğunu
   kabul etmek gerekir. Bölünme sözleşmesi ve planı, TTK’nın 166’ncı maddesinde
   düzenlenmiştir. Buna göre, bir şirket, bölünme yoluyla, malvarlığının bölümlerini var olan
   şirketlere devredecekse, bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları tarafından bir
   bölünme sözleşmesi yapılır. Bir şirket, bölünme yoluyla, malvarlığının bölümlerini yeni
   kurulacak şirketlere devredecekse, bu durumda da, yönetim organı bir bölünme planı
   düzenler. Yazılı şekil her ikisi için de geçerlilik şartıdır ve bunların genel kurul tarafından
   onaylanması şarttır.
3. Bölünmeye Katılan Şirketlerin Yönetim Organlarınca Ayrı Ayrı Veya Birlikte Bölünme
   Raporunun Hazırlanması: Bölünme raporu, özellikle bölünmeye katılan şirketlerin pay
   sahiplerini bilgilendirmeye hizmet eden bir belgedir. Bu nedenle, TTK’nın m.169/f.1 hükmü
   gereği, bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları, bölünme hakkında ayrı ayrı yeya ortak
   bir rapor hazırlarlar. TTK’nın getirdiği bu yükümün amacı, bölünmeye katılan şirketlerin
   ortaklarına somut olaydaki bölünmeye ilişkin ve bu bölünmeyi tanımlayan bilgi verilmesini
   sağlamaktadır. Raporun içeriği TTK m.169’da netleştirilmiştir.
4. Bölünmenin denetlenmesi ve İzinler: Bölünme şikâyet üzerine Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
   müfettişlerince denetlenebilir ve yine bölünmesinin izne bağlı olduğu şirketler, bölünmenin
   geçerli olabilmesi için gerekli izinleri alması gerekir.
5. Bölünmeye Katılan Şirketlerin Malvarlıklarının Tespit Ettirilmesi: Ticaret Sicili Yönetmeliği’nin
   128’inci maddesi gereği, tam bölünmede, bölünmeye katılan diğer şirketler tarafından,
   bölünen şirketin bölümlere ayrılmış malvarlığının bölümler itibarıyla değerlerinin yeminli mali
   müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavire, denetime tabi şirketlerde denetçiye tespit
   ettirilmesi ve bu tespitlere ilişkin raporun diğer belgelerle birlikte bölünmenin tescili amacıyla
   ticaret sicili müdürlüğüne verilmesi gerekir. Kısmi bölünmede ise, bölünen şirketin kalan net
   malvarlığının şirket borçlarını karşılamaya yeterli olduğuna ilişkin tespitin yapıldığı; sermaye
   azaltılmasına gerek olmaması durumunda ise bu hususun da tespitinin yapıldığı yeminli mali
   müşavir serbest muhasebeci mali müşavir raporu ya da denetime tabi şirketlerde denetçinin
   bu tespitlere ilişkin raporu ticaret sicili müdürlüğüne verilir.
6. Bölünme Sözleşmesinin/Planının, Bölünme Raporunun, Son Üç Yılı Yılsonu Finansal Tabloları
   İle Yıllık Faaliyet Raporlarının Gereğinde Ara Bilançoların Ortakların İncelemesine Sunulması:
   Bölünmeye katılan şirketlerden her biri, genel kurulun kararından iki ay önce, merkezlerinde,
   halka açık anonim şirketler ayrıca Sermaye Piyasası Kurulu’nun uygun gördüğü yerlerde; (i) Bölünme sözleşmesini veya bölünme planını, (ii) Bölünme raporunu, (iii) Son üç yılın finansal
   tabloları ile faaliyet raporlarını ve varsa ara bilançoları, bölünmeye katılan şirketlerin
   ortaklarının incelemesine sunmak zorundadır.
7. Varsa Şirketlerin Malvarlıklarındaki Değişikliklerin Bildirilmesi: TTK, bölünmeye katılan
   şirketlerin malvarlıklarında meydana gelen değişikliklere 150’inci maddenin kıyas yoluyla
   uygulanmasını öngörmüştür. Buna göre, bölünmeye katılan şirketlerden birinin aktif veya pasif
   varlıklarında, bölünme sözleşmesinin imzalanması veya bölünme planının düzenlenmesi
   tarihiyle bu sözleşmenin veya planın genel kurulda onaya sunulacağı tarih arasında önemli
   değişiklik meydana gelmişse, yönetim organı, bu durumu kendi genel kuruluna ve bölünmeye
   katılan diğer şirketlerin yönetim organlarına yazılı olarak bildirmekle yükümlüdür.
8. Alacaklılara Çağrıda Bulunulması: Bölünme, alacaklılar açısından özel korunmayı gerektiren
   sonuçlar doğurur. Tam bölünme, alacaklılar yönünden borçlunun değişmesidir. Çünkü tam
   bölünmede, bölünen şirket parçalanır ve ortadan kalkar. Bu, borçlunun ortadan kalkması ve
   yerine devralan şirketlerin gelmesi demektir. Kısmî bölünmede ise bölünen şirketin
   malvarlığı küçülür, bu sermayenin azaltılması sonucunu bile doğurabilir. Devredilen
   malvarlığı bölümü veya bölümleri sebebiyle oransal da olsa fiilen azalan sermaye ile
   alacaklıların ortak teminatları da azalmış olur. Dolayısıyla, bölünmeye katılan şirketlerin
   alacaklıları, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde yedişer gün aralıklarla üç defa yapılacak ilanla ve
   bağımsız denetime tabi sermaye şirketlerinde ayrıca internet sitesine de konulacak ilanla,
   alacaklarını bildirmeye ve teminat verilmesi için istemde bulunmaya çağrılırlar.
9. Bölünme Sözleşmesinin Veya Planının Genel Kurullarca Onaylanması Suretiyle Bölünme
   Kararının Alınması: Bölünme sürecinin tamamlanması bakımından kanunun öngördüğü bir
   diğer işlem, imzalanan birleşme sözleşmesinin ya da düzenlenen bölünme planının genel
   kurulca onaylanmasıdır. Bölünme kararı, bölünmenin hukuken gerçekleştirilmesinin,
   şirketlerin ve şirket paylarının yeniden yapılandırılmalarının, bölünen şirketin hukukî yazgısının
   en önemli aşamasını oluşturur. Bu sebeple bölünme sözleşmesinin veya planının, içinde şirket
   haklarının kullanıldığı organa yani genel kurula sunulması gerekir. TTK, bölünme kararının
   zamanını da emredici bir şekilde göstermiştir. Buna göre, bölünme sözleşmesi veya planı 175.
   maddeye göre alacakların güvence altına alınmasından sonra genel kurula sunulabilir.
10. Kısmi Bölünmede Gerekli Görülüyorsa Bölünen Şirketin Sermayesinin Azaltılması: Kısmî
    bölünmede, bölünen (devreden) şirkette şirketten ayrılan malvarlığı bölümünün oransal olarak
    sebebiyet verebileceği sermaye kaybının kanunî ve finansal açıdan yol açabileceği tehlikelerin
    veya ortaya çıkabilecek çeşitli sakıncaların ortadan kaldırılabilmesi, yani sermayenin yeni
    duruma uygunluğunun sağlanabilmesi için çoğu kez sermayede azaltma yolu ile bir düzeltme
    yapılması gerekli görülebilir.
11. Devralan Şirketin Sermayesinin Artırılması: TTK’nın m.163/f.1 hükmü gereği, devralan şirket,
    sermayesini, devreden şirketin ortaklarının haklarını koruyacak miktarda artırmakla
    yükümlüdür. Zira, bölünüp devrolan şirketin ortaklarının, devralan şirketin/şirketlerin paylarını
    kendiliğinden iktisap edebilmelerini sağlamak için, devralan şirketlerin sermayelerini
    artırmaları çoğu kez gereklidir. Bu gereklilik, devreden şirketin ortaklarının haklarını koruma
    ölçüsünde ortaya çıkan bir yükümlülüktür.
12. Bölünmenin Ticaret Siciline Tescil Ve İlân Ettirilmesi: Onay, bölünmeye hazırlık aşamalarından
    sadece biridir; onay tescile başvurabilmenin şartıdır. Diğer bir ifadeyle, bölünme ticaret siciline
    tescille geçerlilik kazanır. Tescil ile tescil anında envanterde yer alan bütün aktifler ve pasifler
    devralan şirketlere geçer. Tam bölünme hâlinde devreden şirket ticaret siciline tescil ile birlikte
    infisah eder. Dolayısıyla, bölünme onaylanınca, yönetim organı bölünmenin tescilini ister. Öte
    yandan, TTK, varsa, sermaye azaltımının da aynı anda tescilini öngörerek pay değişiminin
    örtüşmesini sağlamıştır.